Breton modifier

Étymologie modifier

Du moyen breton carres[1][2][3].

Nom commun modifier

Mutation Singulier Pluriel
Non muté karrez karrezioù
Adoucissante garrez garrezioù
Spirante cʼharrez cʼharrezioù

karrez \ˈka.rːe(s)\ masculin

  1. (Géométrie) Carré.
    • Ur cʼharrez zo ur romb hag ur skwergorneg war un dro. — (Joël Malaval, Denise Courbon & alii, Matematik 6vet, traduit par Yann-Lug ar Gall, TES, 2008, page 209)
      Un carré est à la fois un losange et un rectangle.
    • Dilavar e vane ar placʼh, he selloù kollet en oabl o teñvalaat e karrez al lomber, kinklet gant ur steredenn, hag edomp hon daou moarvat o sellout outi. — (Youenn Gwernig, Kleier an trecʼh, in Al Liamm, no 132, janvier-février 1969, page 21)
      La fille restait silencieuse, les yeux perdus dans le ciel s’obscurcissant dans le carré de la lucarne, orné d’une étoile, et nous étions nous-deux sans doute en train de la regarder.
  2. (Algèbre) Carré, produit d’un nombre par lui-même.
    • Stokell   ar jederezig a lak da gaout an niver pozitivel (pe un talvoud tostaet anezhañ) a anavezer e garrez. — (Joël Malaval, Denise Courbon & alii, Matematik 4re, traduit par Yann-Lug ar Gall, TES, 2006, page 51)
      La touche   d’une calculatrice permet de trouver le nombre positif (ou une valeur approchée) dont on connaît le carré.
  3. (Marine) Carré.
    • Karrez an ofiserien, er bourzh-mañ, a zo kempennet ken brav ha war ur mordreizher bras. — (Roparzh Broudig, Gwionvarcʼh ar pesketaer, in Al Liamm, no 93, juillet-août 1961, page 273)
      Le carré des officiers, à ce bord, est aussi joliment arrangé que sur un grand paquebot.
  4. Carreau.
    • Karrezioù sklaer, aes o dilouzañ, a voe pavezet al leur ganto. — (Malo Bouëssel du Bourg, Amann, Amen, in Al Liamm, no 386, mai-juin 2011, page 13)
      Le sol fut pavé de carreaux clairs, faciles à nettoyer.

Dérivés modifier

Adjectif modifier

Mutation Forme
Non muté karrez
Adoucissante garrez

karrez \ˈka.rːe(s)\

  1. (Géométrie) Carré, de forme carrée.
    • Kordennet ur penn anezhi ( ar roued ) war dammoù lej karrez kreñv a-walcʼh. — (Frañseza Kervendal, Ur Penn-Sardin war vor, in Barr-Heol, no 47-8-9, mars, juin, septembre 1966, page 28)
      Une extrémité du filet fixé sur des morceaux de liège carrés de façon assez solide.
    • Peadra oa, anat eo, da lakaat ar Stad da zispakañ tout he rikamanoù, – bonedoù ront pe garrez, saezoù ruz, kasketinier alaouret, kepioù jañdarmeed ha mindrailherezoù – kement tra a ra nerzh al lezenn ! — (Per Denez, Pevar bloaz eus hor buhez, in Skrid, no 31, deuxième trimestre 1982, page 4)
      Il y avait de quoi, bien entendu, de faire déployer tous ses ornements à l'État, – bonnets ronds ou carrés, robes rouges, caquettes dorées, képis de gendarmes et mitraillettes – tout ce qui fait la force de la loi !
  2. (Algèbre) Carré, qui a rapport avec le carré d’un nombre.
    • E maner Kêr-Uhel, ma ra ennañ e annez ma mignon Fransez, ’n kichen eul levraoueg gwerniset kaer ganti tri droatad karrez a voger, eun daolenn goz dislivet ma ’z eo skeudennet warni holl vroiou ar Cʼhuz-Heol. — (Paotr Juluen, An Tornaod, Mouladuriou Arvor, Gwengamp, 1935, page 12)
      Dans le manoir de Kêr-Uhel, où demeure mon ami Fransez, à côté d’une bibliothèque, vernissant bellement trois pieds carrés de mur, un vieux tableau décoloré sur lequel sont représentés tous les pays de l’Occident.

Prononciation modifier

Références modifier

  1. Jehan LagadeucCatholicon, manuscrit, 1464
  2. Albert Deshayes, Dictionnaire étymologique du breton, Le Chasse-Marée, Douarnenez, 2003, page 373a
  3. Martial MénardDevri : Le dictionnaire diachronique du breton, 2018 → consulter cet ouvrage