LatinModifier

ÉtymologieModifier

Du radical indo-européen commun *e[1] (« ce, ceci, celui-ci, un ») qui, pour le latin, donne is, id, ecce (« ce ») - suffixé en -nus.
L’indo-européen commun donne le grec ancien οἶος, oîos (« unique »), le protogermain *ains d’où eins en allemand et one en anglais.
Le sens propre du mot indo-européen est « celui-ci, ceci », et on le retrouve dans des expressions latines comme unus et idem : celui-ci et le même (un seul et même homme), d’où le sens de « seul » et enfin de « un ». D’où encore, l’usage de un en français comme pronom et la possibilité - grammaticalement et logiquement surprenante, au fond, si on considère que ce mot signifie « un seul » - d’utiliser le mot au pluriel.
Notons que l’indo-européen commun a un mot *sem pour dire « un », encore présent en latin sous forme de préfixe (voir, ci-dessous, Apparentés) mais qui a été éliminé en tant que mot. → voir similis

Adjectif numéral Modifier

Cas Singulier Pluriel
Masculin Féminin Neutre Masculin Féminin Neutre
Nominatif unus una unum uni unae una
Vocatif unus una unum uni unae una
Accusatif unum unam unum unos unas una
Génitif unius unius unius unorum unarum unorum
Datif uni uni uni unis unis unis
Ablatif uno una uno unis unis unis

unus \ˈu.nus\ masculin

  1. Ceci, celui-ci.
    • vir unus omnium sapientissimus
      cet homme-ci est sage entre tous (le plus sage de tous).
  2. Seul, unique.
    • sua unius virtute
      par sa seule vertu.
  3. Un, un seul.
    • unus de multis
      un parmi d'autres, le premier venu.
  4. Identique, le même.
    • uno modo
      d'une manière uniforme.

SynonymesModifier

  • I, i, notation en chiffres romains.

DérivésModifier

  • unarius (« d'une seule forme »)
  • unesco (« s'unir ; être d'accord »)
  • uni- (« mono-, qui n'a qu'un seul »)
  • unicus (« unique »)
  • unio (« le nombre un, l'as (aux dés) »)
  • unio (« unir »)
  • unitas (« unité »)
  • uniter (« de manière à ne faire qu'un »)

Dérivés dans d’autres languesModifier

  • Espéranto : unu
  • Espagnol : uno
  • Français : un, on
  • Italien : uno

Vocabulaire apparenté par le sensModifier

Nombres en latin
 
Arabe   numeri   cardinalis   ordinalis   adverbium   distributivus   multiplicativus   divisio   collectivus   circum   monetarius
0 - nihil, nullus - - - - - - - -
1 I unus primus semel singuli simplex - unio - assis
2 II duo secundus bis bini duplex semis binio duitas dupondius
3 III tres tertius ter terni triplex triens ternio trias tressis
4 IV quattuor quartus quater quaterni quadruplex quadrans quaternio - quadrussis, quadrassis
5 V quinque quintus quinquie(n)s quini quintuplex, quincuplex - quinio - quinquessis
6 VI sex sextus sexie(n)s seni sextuplex sextans senio - sexis
7 VII septem septimus septie(n)s septeni septuplex - - septas septussis
8 VIII octo octavus octie(n)s octoni octuplex octans - octas octussis
9 IX novem nonus nonie(n)s noveni nonuplex - - - nonussis
10 X decem decimus decie(n)s deni decuplex - - decas decussis
11 XI undecim undecimus undecie(n)s undeni undecuplex - - - undecim aeris
12 XII duodecim duodecimus duodecie(n)s duodeni duodecuplex uncia - duodecas duodecim aeris
13 XIII tredecim tertius decimus tredecie(n)s terni deni, ternideni tredecuplex - - - -
14 XIV quattuordecim quartus decimus quattuordecie(n)s quaterni deni quattuordecuplex - - - -
15 XV quindecim quintus decimus quindecie(n)s quini deni, quindeni quindecuplex - - - -
16 XVI sedecim sextus decimus sedecie(n)s seni deni, senideni sedecuplex - - - -
17 XVII septendecim septimus decimus septendecie(n)s septeni deni septendecuplex - - - -
18 XVIII duodēvīgintī, octodecim duodēvīcēsimus duodevicie(n)s duodeviceni duodevigentuplex - - - -
19 XIX undēvīgintī, novemdecim undēvīcēsimus undevicie(n)s undeviceni undevigentuplex - - - -
20 XX viginti vicēsimus vicie(n)s viceni vigintuplex - - - vicessis
21 XXI viginti unus, unus et viginti vicēsimus primus vicie(n)s semel viceni singuli vigintuplex simplex - - - -
28 XXVIII duodetriginta, viginti octo duodetricēsimus, vicēsimus octavus duodetrcie(n)s, vicies octies duodetriceni, viceni octoni duodetrigintuplex, vigintuplex octuplex - - - -
29 XXIX undetriginta, viginti novem undetricēsimus, vicēsimus nonus undetrcie(n)s, vicies nonies undetriceni, viceni noveni undetrigintuplex, vigintuplex nonuplex - - - -
30 XXX triginta tricēsimus tricie(n)s triceni trigintuplex - - - tricessis
40 XL quadrāginta quadrāgēsimus quadrāgie(n)s quadrāgeni quadrāgintuplex - - - quadragessis
50 L quīnquāginta quīnquāgēsimus quīnquāgie(n)s quīnquāgeni quīnquāgintuplex - - - quinquagessis
60 LX sexāginta sexāgēsimus sexāgie(n)s sexāgeni sexāgintuplex - - - sexagessis
70 LX septuāginta septuāgēsimus septuāgie(n)s septuāgeni septuāgintuplex - - - septuagessis
80 LXXX octōginta octōgēsimus octōgie(n)s octōgeni octōgintuplex - - - octogessis
90 XC nōnāginta nōnāgēsimus nōnāgie(n)s nōnāgeni nōnāgintuplex - - - nonagessis
99 IC ou XCIX undecentum, nonaginta novem undecentēsimus undecentie(n)s undecenteni - - - - -
100 C centum centēsimus centie(n)s centeni centuplex - - centas centussis
101 CI centum unus centēsimus primus centie(n)s semel - - - - - -
200 CC ducenti ducentēsimus ducentie(n)s duceni ducentuplex - - - -
300 CCC trecenti trecentēsimus trecentie(n)s treceni trecentuplex - - - -
400 CD quadringenti quadringentēsimus quadringentie(n)s quadringeni quadringentuplex - - - -
500 D quīngenti quīngentēsimus quīngentie(n)s quīngeni quīngentuplex - - - -
600 DC sescenti sescentēsimus sescentie(n)s sesceni sescentuplex - - - -
700 DCC septingenti septingentēsimus septingentie(n)s septingeni septingentuplex - - - -
800 DCCC octingenti octingentēsimus octingentie(n)s octingeni octingentuplex - - - -
900 CM nōngenti nōngentēsimus nōngentie(n)s nōngeni nōngentuplex - - - -
1 000 M mile, mille millēsimus millie(n)s, milie(n)s milleni milliplex - - - -
2 000 MM duo millia - - - - - - - -


RéférencesModifier